Pracownia współmyślenia, czyli o IV Kongresie Dydaktyki Polonistycznej
Edukacja jest najpotężniejszą bronią, jakiej możesz użyć, aby zmienić świat ‒ to zdanie Nelsona Mandeli patronowało kolejnemu już kongresowi dydaktycznemu tym razem zatytułowanemu Lekcja POLSKI(ego) ― praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku, który odbył się na Wydziale Filologii Polskiej UAM w Poznaniu
w dniach 20-23 listopada 2019 roku. Rozmawiano o języku, literaturze, mediach. Zastanawiano się, jak w praktyce szkolnej i akademickiej wprowadzać młodych ludzi w fundamentalne prawidłowości życia społecznego, pokazywać bogactwo i znaczenie różnic, które nie muszą dzielić, ale mogą siebie wzajemnie wspierać.
W sympozjum – zorganizowanym przez Pracownię Innowacji Dydaktycznych Instytutu Filologii Polskiej we współpracy z Komisją Dydaktyczną Komitetu Nauk o Literaturze PAN – uczestniczyli badacze z kilku krajów świata, przedstawiciele większości polskich uczelni, pisarze, poeci, twórcy organizacji pozarządowych, nauczyciele, studenci oraz uczniowie. W czterodniowych obradach udział wzięło ponad 350 osób.
Erudycyjny otwierający wykład Polak jako podmiot epizodyczny wygłosił prof. dr hab. Ryszard Koziołek (Uniwersytet Śląski).
Wysłuchano też odczytów Profesorów Seniorów: Barbary Myrdzik (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej) oraz Zenona Urygi (Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków).
Owacyjnie witano twórczynię poznańskiej szkoły dydaktyki polonistycznej – Profesor Bożenę Chrząstowską.
Podobnie jak to było przed laty, w trakcie Kongresu ci zasłużeni Mistrzowie wielu pokoleń dydaktyków uświadamiali, jak ważne jest przekraczanie kanonów uprawianej dziedziny wiedzy.
Spotkanie miało charakter naukowo-dydaktyczny. Zaproszenie do udziału w nim licznej grupy twórców kultury wynikało z przekonania organizatorów o znaczeniu edukacji. Jest ona na tyle ważną dziedziną życia, że myśleć o niej powinni nie tylko ci, którzy zawodowo zajmują się nauczaniem. I to założenie w pełni się sprawdziło, pozwoliło spojrzeć na kształcenie humanistyczne nie tylko z własnej, nauczycielskiej perspektywy.
Największa na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Sala Śniadeckich po brzegi była wypełniona w trakcie trzech kolejnych paneli. Pierwszy zatytułowany Niekonieczność? Pozycja humanistyki w XXI wieku poprowadził prof. dr hab. Przemysław Czapliński, a dyskutowali Edwin Bendyk (pisarz, publicysta, członek polskiego PEN Clubu), Jacek Dukaj (pisarz, laureat m.in. Europejskiej Nagrody Literackiej i Nagrody Fundacji im. Kościelskich) oraz dr hab. Urszula Zajączkowska (biolożka zajmująca się naukowo botaniką, artystka wizualna, poetka, laureatka Nagrody Fundacji im. Kościelskich, ostatnio nominowana do Paszportu „Polityki” 2019 w kategorii literatura).
Drugi panel Jaki kanon? Jaka tożsamość? przygotował prof. dr hab. Piotr Śliwiński, zapraszając do udziału w nim prof. dr hab. Ingę Iwasiów (pisarkę i badaczkę z Uniwersytetu Szczecińskiego), Jarosława Mikołajewskiego (poetę i pisarza reprezentującego także Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza) oraz Agatę Patalas (nauczycielkę szkolną i akademicką, związaną m.in. ze Szkołą Edukacji Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności i Uniwersytetu Warszawskiego).
W ramach trzeciego spotkania panelowego Inność, nie obcość – zorganizowanego przez prof. dr hab. Katarzynę Kuczyńską-Koschany – dyskutowali: prof. dr hab. Zbigniew Benedyktowicz (Instytut Sztuki PAN, redaktor naczelny „Kontekstów”), Krzysztof Czyżewski (Fundacja Pogranicze), Marek Gumkowski oraz Paula Sawicka (oboje z Otwartej Rzeczpospolitej), a także prof. dr hab. Piotr Mitzner (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego).
Zainteresowanie tymi wydarzeniami zgłosiło w mediach elektronicznych ponad 30000 osób. To sprawiło, że wszystkie panele zostały nagrane przez Telewizję UAM i będą emitowane w mediach społecznościowych. Umieszczone zostały również w serwisie YouTube (zob. np. https://youtu.be/3BQ_eWhdIzw, https://youtu.be/uRUvTbXdXjs ).
Z dużym uznaniem spotkały się również sesje przeprowadzone w starannie zaplanowanych sekcjach tematycznych, w trakcie których wygłoszono blisko 100 referatów. Warto może wskazać niektóre z głównych problemów, wokół których skupiały się kongresowe debaty: Narracje o polskiej tożsamości, Praktyki edukacyjne w XXI wieku, Wielojęzyczność dydaktyki polonistycznej, Niepokoje XXI wieku, O czym w edukacji humanistycznej się nie mówi…, Emisariusze polonistyczni na świecie. Każdy z tych tematów rozpisany był na bardziej szczegółowe zagadnienia. Wymienię przykładowo już tylko niektóre: Narracje tożsamościowe: patriotyzm – polonocentryzm – kosmopolityzm, Polskość „odczytywana” w szkole, Polskość w kulturze popularnej, Praktyki edukacyjne o znaczeniu przeszłości, Praktyki edukacyjne – między podmiotowością w przedmiotowością, O istocie wychowania obywatelskiego, Edukacja humanistyczna wobec problemu migracji, Polskie „strachy”. Te i inne kwestie analizowali dydaktycy chyba z wszystkich polskich uczelni kształcących nauczycieli, ale i przedstawiciele ośrodków polonistycznych na świecie m.in. z Litwy, Niemiec, Kanady, Brazylii.
Na Kongresie licznie reprezentowani byli nauczyciele. Przyjechali do Poznania z całej Polski. Nie tylko słuchali wykładów, ale i sami wygłaszali referaty. Prowadzący obrady w poszczególnych sekcjach z dużym uznaniem wypowiadali się też o merytorycznym udziale szkolnych polonistów w licznych dyskusjach, w które aktywnie się włączali. Nauczyciele związani z Towarzystwem Literackim im. Adama Mickiewicza przygotowali panel: Czy reforma może/powinna przetrwać?
O mającej miejsce w trakcie IV KDP integracji środowisk akademickich i szkolnych świadczą rezolucje, które – podsumowując Kongres – w imieniu jego uczestników przedstawiła przewodnicząca Komisji Edukacji KNOL PAN prof. dr hab. Anna Janus-Sitarz. Dotyczą one trudnej sytuacji pedagogów, problemów związanych z obecną podstawą programową i wynikających z niej zasadniczych kłopotów w procesie kształcenia przyszłych nauczycieli (tekst rezolucji w załączeniu).
Dopełnieniem wystąpień referatowych były warsztaty dla uczniów, studentów i nauczycieli przeprowadzone przez badaczy, szkolnych polonistów i bibliotekarzy. Goszczący na Kongresie pisarze – Edwin Bendyk i Jacek Dukaj – rozmawiali z uczniami i studentami poznańskiej polonistyki. W ramach współpracy z Pałacem Działyńskich zaproszono też uczestników IV KDP na wieczór autorski z Jarosławem Mikołajewskim. Oprawę muzyczną spotkania zapewnił znakomity duet młodych artystów: Mikołaj Kostka (violin) oraz Franciszek Raczkowski (piano).
Na zakończenie obrad organizatorzy zaproponowali gościom poznańskiej konferencji wyjście do Muzeum Rogala i udział w warsztatach pieczenia rogali świętomarcińskich, co uzasadniały i miejsce, i czas trwania IV Kongresu Dydaktyki Polonistycznej. Poznań, listopad i rogale: to wielkopolska tradycja. Te ludyczne nieco czynności wynikały też z jasnej dla dydaktyków potrzeby zmiany nastroju w procesie poznawania nawet najpoważniejszych kwestii, ale i ukonkretniały tematykę powiązaną z kapitałami lokalności, regionem, różnicą, tożsamością.
Pełen opis działań podjętych w Poznaniu znajduje się na stronie internetowej: http://kongresdydaktyki2019.pl/ Lektura całego programu, a także obserwacja wielu kongresowych wydarzeń udokumentowały, że sympozjum skupione wokół tematu Lekcja POLSKI(ego) ― praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku było autentyczną pracownią szukającą rozmaitych możliwości porozumienia, stało się wielogłosową szkołą obywatelskiego myślenia.
Maria Kwiatkowska-Ratajczak
Rezolucje po IV Kongresie Dydaktyki Polonistycznej w Poznaniu
- Domagamy się działań podnoszących rangę zawodu nauczyciela szkolnego, w tym odpowiedniej gratyfikacji finansowej, adekwatnej do odpowiedzialności uczących i wychowujących młode pokolenie, a także wysokich wymagań stawianych im przez społeczeństwo.
- Apelujemy o zastąpienie wszechobecnej kontroli i biurokracji wsparciem dla nauczycieli w realizacji celów ich pracy, w której niezbędna jest autonomia i wolność wyboru zakresu treści nauczania i metod pracy, odpowiadających zróżnicowanym potrzebom i możliwościom uczniów.
- Oświadczamy, że nie jest możliwe przygotowanie przyszłych nauczycieli do pracy z obecnymi podstawami programowymi, opracowanymi bez znajomości odbiorcy działań edukacyjnych, poczucia realizmu i orientowania się w zadaniach stojących przed edukacją powszechną. Uważamy, że konieczna jest przebudowa podstawy programowej i udział przedstawicieli środowisk naukowych i nauczycielskich w pracach nad jej nową wersją.
- Oczekujemy utworzenia niezależnej od wszelkich uwarunkowań politycznych instytucji, na wzór Komisji Edukacji Narodowej, składającej się z kompetentnych reprezentantów środowisk uniwersyteckich i szkolnych, podejmujących decyzje dotyczące merytorycznych zmian w szkolnictwie na podstawie wyników badań empirycznych, a nie pod wpływem kalendarza wyborczego.
Poznań, 12 października 2018 roku
Edukacja jest najpotężniejszą bronią, jakiej możesz użyć, aby zmienić świat.
Nelson Mandela
Szanowni Państwo,
zadaniem uniwersytetu oraz szkoły jest urzeczywistnianie ― może nazbyt idealistycznego, choć właśnie dlatego ważnego ― przekonania o konieczności ulepszania świata, wprowadzania uczniów i studentów nie tylko w przestrzeń literatury, języka, sztuki, ale też w fundamentalne prawidłowości życia społecznego. Powszechnie znane jest zdanie Jana Zamoyskiego „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie…”. Warto jednak przytoczyć dalszy ciąg myśli zapisanej w roku 1600 w akcie fundacyjnym Akademii Zamojskiej: „Nadto ― pisał kanclerz wielki koronny i znamienity mąż stanu ― przekonany jestem, że tylko edukacja publiczna zgodnych i dobrych robi obywateli”.
Nieprzypadkowo odwołujemy się do skupiającej studentów z Polski i Litwy dawnej akademii usytuowanej niedaleko Lublina, gdzie spotkaliśmy się ostatnio. Chcielibyśmy bowiem zaprosić Państwa do udziału w IV Kongresie Dydaktyki Polonistycznej, będącym kontynuacją trzech poprzednich Kongresów: zorganizowanych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (w roku 2017), Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (w roku 2015) oraz Uniwersytecie Jagiellońskim (w roku 2013). Pamiętając o naszych poprzednikach, proponujemy namysł nad niełatwymi problemami edukacji czasów obecnych. PT. Uczestnikom IV Kongresu Dydaktyki Polonistycznej, który odbędzie się na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, przedkładamy temat:
Lekcja POLSKI(ego) ― praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku
Zapraszamy na to ― skupiające nauczycieli ze szkół podstawowych, średnich, uczelni akademickich ― ogólnopolskie/międzynarodowe sympozjum w okresie, kiedy lekcje języka polskiego są i wciąż na nowo stają się lekcją Polski, autokrytyczną refleksją, niefundowaną na samoafirmującym się zbiorowym ego.
Organizatorów Kongresu Dydaktyki Polonistycznej interesuje polskość jako problem, polskość jako źródło wątpliwości, lekcje polskiego jako przestrzeń wolności, nie tylko własnej, ale także każdego, kto jest w Polsce inny, i każdej, która jest inna. Poznawanie literatury i języka polskiego – w szkole podstawowej, ponadpodstawowej i na studiach ― oznacza zawsze uczenie szacunku wobec dziedzictwa świata, Europy i Polski, pokazywanie zróżnicowanej spuścizny kulturowej. Lekcje polskiego, jak je sobie wyobrażamy, to propozycja dialogu, rozmowy kompetentnej i serio; lekcje, podczas których waży się istotne kwestie oglądu Polski i świata. Mamy nadzieję, że nasze spotkanie będzie okazją do wymiany uwag i pomysłów wyprowadzonych z rzeczywistej praktyki edukacyjnej ukierunkowanej na budowanie/współkreowanie naszej wspólnej przyszłości. Stanie się wielogłosową szkołą obywatelskiego myślenia.
Proponujemy refleksję skupioną między innymi wokół takich zagadnień, jak:
- Patriotyzm – polonocentryzm – kosmopolityzm / PATRIA, POLIS, KOSMOS ‒ narracje tożsamościowe
- Kapitały lokalności – region, różnica, tożsamość
- Lekcje (POLSKI)ego poza Polską – emisariusze polonistyczni na świecie
- Polskość w szkole, kulturze popularnej i mediach
- Język w świecie wirtualnym/mediów – komunikacja – wspólnota – ojczyzna
- Polonistyka i polityka – o istocie wychowania obywatelskiego
- Praktyki edukacyjne – przestrzeń rewizji i otwierania wyobrażeń o Polsce i polskości
- Wielokulturowość, wojny, migracje jako wyzwania edukacyjne
- Komparatystyka: źródło polonistycznych inspiracji
- Ekodydaktyka / geopoetyka – rozmaitość dialogów o literaturze
- Obszary zapomniane – o czym w edukacji polonistycznej się nie mówi…
- O ideałach naukowych i sytuacjach kryzysowych (uniwersytet, szkoła)
Podobnie jak to miało miejsce w trakcie wcześniejszych Kongresów Dydaktyki Polonistycznej, chcielibyśmy, aby w naszych obradach udział wzięli twórcy, pisarze, reportażyści, literaturoznawcy, językoznawcy, medioznawcy, badacze kultury. Jesteśmy przekonani, że spraw kształcenia nie można zostawić wyłącznie w gestii osób zawodowo zajmujących się szkołą. O zmianach w edukacji ― jak przekonywała Hannah Arendt ― powinni bowiem myśleć wszyscy.
IV Kongres Dydaktyki Polonistycznej odbędzie się na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM w Poznaniu w dniach 20‒23 listopada 2019 roku. Prosimy o przesyłanie zgłoszeń tematów wystąpień oraz ich abstraktów do 7 stycznia 2019 roku, korzystając z formularza zamieszczonego na stronie www.kongresdydaktyki2019.pl Abstrakty przyjętych referatów zostaną opublikowane na stronie internetowej. Aby ułatwić uczestnikom Kongresu wybór interesujących ich zagadnień, proponujemy uwzględnienie w streszczeniu: celu artykułu, jego problematyki, zastosowanych metod opisu zagadnienia, możliwości aplikacyjnych na konkretnym poziomie edukacyjnym, a w zakończeniu podanie słów kluczowych. Dokument powinien mieć nie mniej niż 1000 i nie więcej niż 1800 znaków.
Z wyrazami szacunku
