prof. dr hab. Bożena Chrząstowska


[Współautorka] Celem publikacji jest ukazanie instrumentalnej roli teorii literatury, jej funkcji w analizie i interpretacji dzieła. W książce ograniczono wykład na rzecz analizy utworów. Potrzeba zademonstrowania „stosowanej teorii literatury” rodzi się przede wszystkim na tle literatury współczesnej, której zaskakujący styl, bogaty artystycznie kształt, domagają się ścisłej wiedzy o istocie i funkcjonowaniu dzieła literackiego. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu społecznemu, autorki próbują zbliżyć czytelnika do literatury współczesnej poprzez dobór tekstów najbardziej reprezentatywnych oraz pełniejsze analizy przywołanych utworów.


[Współautorka] Książka zawiera elementarne wiadomości z zakresu teorii literatury. Publikacja przeznaczona głównie dla nauczycieli, dostosowuje metody pracy nad dzie­łem literackim w szkole do wymagań współczesnej refleksji literaturoznawczej. Częsty w praktyce szkolnej intuicyjny odbiór literatury proponują autorki zastąpić świadomą analizą. Za główne cele nauczania literatury w szkole przyjmują wykształcenie świadomości czytelniczej i wyrobienie sprawności lekturowej ucznia. Materiał empiryczny stanowi głównie literatura współczesna wchodząca w zakres lektur szkolnych. Poza licznymi analizami praca zawiera postulaty metodyczne uwzględniające, stopniowe wdrażanie wiedzy teoretycznoliterackiej.


Zawarta w książce teoretyczna wykładnia problemów szkolnego kształcenia literackiego poprzedzona została sprawdzeniem jej podstawowych założeń w prak­tyce szkolnej. Obiektem wnikliwej obserwacji uczyniła autorka okres nauki w szkole średniej, czyli ten etap kształcenia literackiego, w którym czynnościom o charakterze analitycznym przypada rola dominująca. Książka przynosi wyniki badań przeprowadzonych w liceach poznańskich, według  obowiązującego w ich trakcie programu nauczania języka polskie­go z 1971 r. Z publikacji wyraźnie przebija teza, że świadomość teoretyczno-literacka powinna organizować nie tylko treści i cele kształcenia literackiego, ale także metodykę pracy z tekstem literackim. Efektem rozważań jest między innymi skon­struowanie systemu norm dydaktycznych odnoszących się do szkol­nego nauczania literatury, jak i korespondujących z zasadami dydak­tyki ogólnej: aktywnego uczestnictwa utworu lite­rackiego w procesie dydaktycznym, kształcenia kompetencji od­biorczych, strukturalizacji, różnorodnych i atrakcyjnych form „wy­konywania” utworu, wywoływania przeżyć emocjonalnych.


[Współautorka] Pierwsze wydanie Olimpiady Literatury i Języka Polskiego: założenia, oceny, postulaty pod red. Bożeny Chrząstowskiej i Teresy Kostkiewiczowej przypada na 1980 rok. Publikacja to nie tylko źródło wiedzy, ale także cenna pomoc dla nauczycieli polonistów pragnących doskonalić swój warsztat pracy z uczniem zdolnym.

 

 


Książka od pierwszego wydania (1987) jest podstawowym kompendium wiedzy dla dydaktyków akademickich i nauczycieli polonistów. „Składa się z dwóch części. Pierwsza buduje podstawy teoretyczne dla przedstawionej koncepcji kształtowania pojęć literackich: zawiera refleksję nad samą lekturą i jej sytuacją w szkole, referuje rozpoznane mechanizmy odbioru szkolnego i ogólnodydaktyczne prawidłowości w procesie kształtowania pojęć. W tej części przedstawiony został różny kształt  naukowych „nurtów” w dydaktyce literatury oraz zasygnalizowane spory i rozbieżności. Część druga sytuuje się bliżej praktyki: znajdują się tu materiały konkretyzujące założenia teoretyczne […] Praca podporządkowana jest pedagogice „twórczej aktywności dziecka”, inspirującej świadome działania małego odbiorcy, takie jednak, które wyposażyć go mają w cechy instrumentalne, zapewniające pełny rozwój osobowości, samodzielność wyborów aksjologicznych i pełną wolność osoby ludzkiej”.

 (fragment Wstępu)


Analizy wybranych wierszy Czesława Miłosza poprzedzone zostały wprowadzeniem prezentującym w sposób ogólny biografię i sylwetkę twórczą poety. Autorka omawia specyfikę istnienia jego twórczo­ści w polskiej rzeczywistości kulturalnej, sygnalizuje główne wątki tej twórczości, zwraca uwagę na cechy języka artystyczne­go Miłosza. Dodatkowym walorem tomiku jest kalendarium, a także: bibliogra­fia podmiotowa i przedmiotowa pisarza oraz wybór fragmentów prac krytycznych, dokumentujących recepcję dzieł poety.


Starożytność – oświecenie. Podręcznik literatury dla klasy pierwszej szkoły średniej przygotowany we współpracy z Marią Adamczyk i Józefem Tomaszem Pokrzywniakiem.
„Przełamał  on wcześniejsze edukacyjne stereotypy i schematy, a co najważniejsze – przekonał do zmiany modelu nauczania rzeszę licealnych polonistów. Nie tylko miał kilkanaście wydań, ale do dzisiaj w wielu najnowszych podręcznikach znaleźć można teksty i metodyczne rozwiązania zaproponowane w tym – wydanym po raz pierwszy w 1987 roku  edukacyjnym kompendium”.

    (Maria Kwiatkowska-Ratajczak, fragment Człowiek nauki, człowiek szkoły)


Książka, jak pisała w Przedmowie autorka opracowania, nie jest „czystą” antologią, „ chce być także quasi-podręcznikiem”. Taki zamysł zdecydował o strukturze publikacji. Pierwszą część wypełniają przede wszystkim utwory pisarzy przebywających na emigracji  „pisarzy skazanych w PRL_u  na śmierć cywilną, zmuszanych do publikowania w drugim obiegu lub poza granicami kraju […]. Druga część to wybór  tekstów pomocniczych. Wszystkie teksty zostały tak dobrane,  by uczniowie poznawali nie tylko współczesną literaturę, ale dzięki niej także poznawali najnowszą historię. Przy wyborze tekstów i ich redakcji współpracowali: Agnieszka Klak, Barbara Kryda, Michał Ratajczak, Piotr Śliwiński, Ewa Wiegandtowa, Grażyna Ziółkowska.


Praca zbiorowa pod redakcją Bożeny Chrząstowskiej będąca pokłosiem zorganizowanej w Poznaniu w 1989 roku sesji naukowej poświęconej problematyce podręczników literatury w szkole średniej. Publikacja zawiera rozprawy o charakterze historycznym (m. in. opisujące dobre tradycje podręczników z okresu międzywojennego),  związane z analizą podręczników funkcjonujących w szkole (m. in. zawierające oceny poszczególnych składników podręcznika literatury) oraz będące wizją podręcznikowego „jutra” .


Otwarte niebo. Literackie świadectwa przeżywania Eucharystii. „Geneza książki – jak wyjaśnia Autorka –  wiąże się z konferencją naukową zorganizowaną przez Klub Inteligencji Katolickiej w czerwcu 1986 roku. Publikacja ukazała się w 1992 roku. […] Motywy eucharystyczne w literaturze polskiej nie były dotąd poddane refleksji badawczej. A przecież właśnie ich obecność lub nieobecność świadczy z jednej strony o przeżyciach wyznawców, a więc o kulturze religijnej, a z drugiej – o funkcjach w literaturze, więc o kulturze literackiej. Książka usiłuje wypełnić tę lukę. […] Pierwsza część książki zawiera świadectwa przeżywania Eucharystii w różnych jej wymiarach: procesji, mszy świętej, komunii, przystępowania do pierwszej komunii i wiatyku. ; w drugiej części perspektywa nieco się rozszerza, obejmuje także utwory niereligijne, w których motywy eucharystyczne służą sakralizacji lub dramatyzacji świata przedstawionego, a stosunek człowieka do spraw  wiary ukazany jest w całej złożoności […] Całość uzupełniono wyborem wierszy”.


Podręcznik napisany wspólnie z Ewą Wiegandt i Seweryną Wysłouch. Część pierwsza podręcznika – Fakty i problemy – ujmuje w perspektywie historycznoliterackiej materiał półwiecza. Prowadzony przez trzy kolejne rozdziały wykład informacyjny powiązany jest z opracowaniem dydaktycznym, oczekującym od ucznia raczej wnioskowania i uogólniania poznanego materiału niż zapamiętywania. Druga część podręcznika – Teksty i konteksty – to antologia tekstów, zgrupowanych według rodzajów i gatunków literackich, wartościowych artystycznie, ważnych i uznawanych przez krytykę, a jednocześnie uwzględniających przewidywane oczekiwania młodych czytelników, korespondujących z przeżyciami egzystencjalnymi dorastającej młodzieży. W Przedmowie Bożena Chrząstowska wskazywała najważniejsze zadanie tej książki dla ucznia: „Podręcznik chce spełnić rolę przewodnika po rozległych przestrzeniach współczesności literackiej i kulturalnej. Zupełnie na serio zaprasza do samodzielnych wyborów, lektur, ćwiczeń, a więc do „zabawy” najkonieczniejszej, jeżeli mądrze i z pożytkiem chcemy wykorzystać dany nam czas”.

 

 

 

 

 

Na zawartość dwóch tomów składają się artykuły wybrane z roczników „Polonistyki” (t. 1 zawiera szkice i artykuły metodyczne publikowane głównie w „Polonistyce” w latach  1992–1992, tom 2 – w latach 1994-1996). Redaktora obu tomów przewodniczyła zespołowi  powołanemu  przez Ministra Edukacji Narodowej dla opracowania podstawy programowej do nauczania języka polskiego w zreformowanej polskiej szkole (od klas IV – VI szkoły podstawowej poprzez gimnazjum po liceum). Materiały zostały dobrane i skomponowane tak, aby zarysować najważniejsze koncepcje i założenia teoretyczne współczesnej dydaktyki polonistycznej i poprzeć je ciekawymi przykładami rozwiązań praktycznych. Oba tomy cechuje ta sama kompozycja:  pierwsza część to artykuły  towarzyszące reformie, wspierające ideę szkoły otwartej, część  druga – zawiera teksty, które budują zręby praktycznych działań, tworzą metodologię przedmiotu, w trzeciej zaś  umieszczono propozycje konkretnych rozwiązań metodycznych ilustrujących teoretyczne założenia.


W klasie maturalnej. Książka nauczyciela polonisty. Podręcznik napisany wspólnie z Ewą Wiegandt i Seweryną Wysłouch. To książka bezpośrednio związana z podręcznikiem Literatura współczesna. Podręcznik dla maturzystów. Zamieszczono w niej wskazówki jak zorganizować pracę z maturzystami, a także przykładowe programy nauczania podporządkowane różnym celom. Każdy program opatrzony jest komentarzem i uzupełniony wzorcowymi interpretacjami. Czytelnik znajdzie też omówienie form egzaminacyjnych i propozycje dostosowanych do nich ćwiczeń, także redakcyjnych, niezbędnych w toku przygotowań do zdawania pisemnego egzaminu dojrzałości.


Obcowanie z wolnością. Dialogi literackie polsko-niemieckie pod redakcją Bożeny Chrząstowskiej to publikacja wydana w dwóch tomach, każdy w polskiej i niemieckiej wersji językowej.  Część 1. wypełnia zbiór artykułów będących podsumowaniem polsko-niemieckich seminariów, które odbyły się w roku 1992 i 1994. Czytelnik znajdzie w prezentowanym zbiorze nie tylko powagę naukowych konstatacji i analiz, dociekliwość znawców sztuki literackiej, ale również świadectwa wiary odmiennych wyznań chrześcijańskich. Drugi tom zawiera wybór materiałów z kolokwiów polsko-niemieckich zorganizowanych w latach 1996-2000.

∗∗∗

 

 

 

 

 

Skarbiec* – podręcznik licealny, którego autorzy podjęli odważną próbę przezwyciężenia historycznoliterackiego porządku poznawania literatury. Rezygnując z chronologii – będącej jednym z powodów nieskuteczności szkolnej polonistyki –  nie odrzucali jej całkowicie. Czynili ją punktem odniesienia czytanych tekstów, nie zasadą organizacji procesu poznawania. Nie pomijali rozwijania świadomości historycznoliterackiej, ale projektowali inną drogę dochodzenia do niej. Odwracali tok poznawania – od współczesności ku wcześniejszym zjawiskom. Pamiętali o potrzebach ucznia i ukierunkowywali jego myślenie na rozpoznanie „literackości” literatury.

W Skarbcu dążenie do uaktywniania samodzielności licealistów realizowane było nie tylko przez układ wypisów, ale i przeznaczone dla wszystkich trzech klas licealnych informacyjne kompendium do pracy w domu. Taki „wykładowy” przewodnik po literaturze, a także języku, filmie i teatrze – realizował zasadę ekonomii pracy i był wyrazem pamięci o edukacyjnych nawykach polonistów.

 

 

 

 

* Skarbiec języka, literatury, sztuki. Podręcznik dla klas I – III liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Zakres podstawowy i rozszerzony, pod red. B. Chrząstowskiej, współautorzy: J. Fiećko, M. Hendrykowski, B. Judkowiak, B. Kaniewska, A. Legeżyńska, T. Mika, W. Ratajczak, L. Teusz, B. Walczak, Poznań 2002, Skarbiec języka, literatury, sztuki. Kultura XX wieku i jej tradycje. Wypisy z ćwiczeniami. Podręcznik dla klasy I liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Zakres podstawowy i rozszerzony, pod red. B. Chrząstowskiej, autorzy: B. Chrząstowska, B. Kaniewska, A. Legeżyńska, T. Mika, Poznań 2002; Skarbiec języka, literatury, sztuki. Kultura XIX wieku i jej tradycje. Wypisy z ćwiczeniami. Podręcznik dla klasy II liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Zakres podstawowy i rozszerzony, pod red. B. Chrząstowskiej, autorzy: B. Chrząstowska, J. Fiećko, B. Kaniewska, P. Nowak, W. Ratajczak, Poznań 2003; Skarbiec języka, literatury, sztuki. Staropolskie korzenie współczesności. Wypisy z ćwiczeniami. Podręcznik dla klasy III liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Zakres podstawowy i rozszerzony, pod red. B. Chrząstowskiej, autorzy: B. Chrząstowska, B. Judkowiak, K. Kuczyńska-Koschany, T. Mika, Poznań 2004.


„Tom Przedmiot, podmiot i proces. Szkice z metodyki kształcenia polonistycznego powstawał w tajemnicy … przed Autorką pomieszczonych w nim rozpraw. Wybór artykułów przygotowany z okazji Jubileuszu 80. urodzin Pani Profesor miał pokazać drogi uczniowskiej lektury prac Bożeny Chrząstowskiej. […]

Tom […] zbiera rozproszone w różnych czasopismach i pracach zbiorowych artykuły, bez których trudno wyobrazić sobie nowoczesne oblicze współczesnej polonistyki w szkolnej.  Mechanizm doboru tekstów wynikał z ich obecnej aktualności i przydatności w trakcie zawodowego kształcenia nauczycieli polonistów.

  (Maria Kwiatkowska-Ratajczak, fragment Człowiek nauki, człowiek szkoły)

∗∗∗


[Współautorka] Jedyna obecnie publikacja o charakterze tak obszernego kompendium wspomagająca proces kształcenia nauczycieli i pozwalająca studentom na wiązanie praktycznych, ćwiczeniowych obserwacji lekcji języka polskiego ze specjalistyczną teorią kształcenia językowego, literackiego i kulturowego. Zaletą publikacji jest wyrazisty i oszczędny dobór treści teoretycznych ujęty w przejrzysty kompozycyjnie sposób.

 

Publikacje (wybór)

Książki:

  1. Wiadomości z teorii literatury w analizie literackiej [współautorka: S. Wysłouch], Warszawa 1974.
  2. Poetyka stosowana [współautorka: S. Wysłouch], Warszawa 1978.
  3. Teoria literatury w szkole. Z badań nad recepcją liryki, Wrocław 1979.
  4. Poezje Czesława Miłosza. Biblioteka Analiz Literackich, Warszawa 1982, wyd. 2 zmienione i uzupełnione, 1993.
  5. Lektura i poetyka. Zarys problematyki kształtowania pojęć literackich w szkole podstawowej, Warszawa 1987.
  6. Otwarte niebo. Literackie świadectwa przeżywania Eucharystii, Poznań 1992.
  7. Dwugłos z życia wzięty [współautorka: J. Ciechanowska-Barnuś], Poznań 2015.

Podręczniki, poradniki, programy:

  1. Projekt programu nauczania języka polskiego w liceum ogólnokształcącym, zasadniczej szkole zawodowej i w trzyletnim technikum. Krajowa Sekcja Oświaty i Wychowania NSZZ Solidarność [opracowane przez B. Chrząstowską], „Polonistyka” 1981, nr 5.
  2. Kształcenie literackie w klasie VII. Przewodnik metodyczny, Warszawa 1984.
  3. Starożytność – Oświecenie. Podręcznik dla klasy I szkoły średniej [współautorzy: M. Adamczyk, T. Pokrzywniak], Warszawa 1987.
  4. Literatura współczesna „źle obecna” w szkole: antologia tekstów literackich i pomocniczych dla klas maturalnych [opracowanie], Wrocław 1990.
  5. Literatura współczesna. Podręcznik dla klas maturalnych [współautorki: E. Wiegandtowa i S. Wysłouch],  Poznań 1992 , wyd. 2. poprawione, 1993, wyd.3, 1997.
  6. Podstawa programowa języka polskiego [współautorstwo], „Polonistyka” 1995, nr 5.
  7. Skarbiec języka, literatury, sztuki. Podręcznik dla klas I-III liceum ogólnokształcącego i profilowanego, red. B. Chrząstowska [oraz autorstwo rozdziału Świat starożytny], Poznań 2002.
  8. Skarbiec języka, literatury, sztuki. Wypisy z ćwiczeniami. Podręcznik dla klasy I liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Kultura XX wieku i jej tradycje [współautorzy: A. Legeżyńska, B. Kaniewska, T. Mika], red. B. Chrząstowska [oraz  autorstwo rozdz. IV: Człowiek wobec historii], Poznań 2002.
  9. Uczę się sam… Program nauczania w liceum ogólnokształcącym, profilowanym i technikum. Język polski w zakresie podstawowym i rozszerzonym, Poznań 2002.
  10. Skarbiec języka, literatury, sztuki. Wypisy z ćwiczeniami. Podręcznik dla klasy II liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Kultura XIX wieku i jej tradycje [współautorstwo – B. Kaniewska, P. Nowak, J. Fiećko, W. Ratajczak], red. B. Chrząstowska [oraz autorstwo rozdziału I:  Wiek XIX trwa. Powinowactwa i kontynuacje i rozdz. VI: Twarze artysty – współautorstwo: B. Kaniewska], Poznań 2003.
  11. Skarbiec języka, literatury, sztuki. Wypisy z ćwiczeniami. Podręcznik dla klasy III liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Staropolskie korzenie współczesności [K. Kuczyńska-Koschany, T. Mika, B. Judkowiak], red. B. Chrząstowska [oraz autorstwo rozdziałów: Współczesne dialogi z tradycją, Poetyckie znaki nadziei; we współpracy z K. Kuczyńską-Koschany: W drodze;  Labirynt; Rzeczy ostateczne], Poznań 2004.
  12. Skarbiec języka, literatury, sztuki. Wskazówki metodyczne. Książka nauczyciela [współautorzy: K. Koc, P. Nowak], Poznań 2004.

Prace redakcyjne:

  1. Pomoce naukowe w pracy polonisty w szkole średniej, Warszawa 1969.
  2. Podręczniki literatury w szkole średniej wczoraj – dziś – jutro,  Poznań 1991.
  3. Niespokojni nadzieją. Listy młodzieży do Ojca Świętego Jana Pawła II, opracowanie, Poznań 1991.
  4. M. Twain, Pamiętniki Adama i Ewy, przeł. T. Truszkowska, opracowanie i posłowie, Wrocław 1993.
  5. Obcowanie z wolnością. Dialogi literackie polsko-niemieckie, współredakcja H. D. Zimmermann, Poznań 1994.
  6. Umgang mit Freiheit. Literaricher Dialog mit Polen, Herausgegeben im Auftrag der Guardini Stiftung von Bożena Chrząstowska und Hans Dieter Zimmermann, Berlin 1994.
  7. Kompetencje szkolnego polonisty. Szkice i artykuły z metodyki, tom 1, Warszawa 1995; tom II, Warszawa 1997.
  8. Zjazd Polonistów 1995. (Zagadnienia edukacyjne), współredakcja Z. Uryga, Kraków 1995.
  9. Obcowanie z wolnością 2. Dialogi literackie polsko-niemieckie, Poznań‒Berlin 2001.

Redakcja czasopisma:

  1. Pełnienie przez 22 lata (1992-2014) funkcji redaktor naczelnej „Polonistyki” – zredagowanie kilkudziesięciu monograficznych numerów tego ogólnopolskiego miesięcznika dydaktycznego.

Artykuły i rozprawy:

  1. Poezja na Olimpiadzie Literatury i Języka Polskiego, „Polonistyka”  1973, nr 4.
  2. W obronie futurystów (tradycja a współczesność), „Polonistyka” 1974, nr 5.
  3. Teoria literatury ‒  zaniedbane ogniwo w procesach kształcenia, [w:] Nowoczesne tendencje w dydaktyce literatury i języka polskiego, red. W. Pasterniak, Rzeszów 1974.
  4. Potrzeba kształcenia świadomości teoretycznoliterackiej nauczyciela polonisty, [w:] Metodyka kształcenia nauczycieli, red. S. Szajek, Poznań 1974.
  5. Poezja współczesna wobec tradycji literackiej, „Materiały Metodyczne dla Nauczycieli Języka Polskiego w kl. V-VIII” 1975/1976, z. 2.
  6. Poloniści są rozsądni, „Życie Literackie” 1976, nr 20.
  7. Poprawka z polskiego, „Teksty” 1976, nr 6.
  8. Polonistyka szkolna w procesie komunikacji literackiej, „Pamiętnik Literacki” 1977, nr 3. (Przedruk [w:] Edukacja literacka w szkole. Cz. 1.: Teoretyczne problemy szkolnej komunikacji literackiej, wyb. i oprac. W. Dynak, M. Inglot, Wrocław 1986.)
  9. Z lawy metafor. (Interpretacja wiersza „Do futurystów” B. Jasieńskiego), „Nurt” 1977, nr 4.
  10. Autor – dzieło ‒ poetyka. Problemy interpretacji w szkole, [w:] Zagadnienia literaturoznawczej interpretacji, red. J. Sławiński, Wrocław 1979.
  11. Sposób na czytelnika, „Nurt” 1979, nr 9.
  12. O liryce i poetyce inaczej, „Materiały Metodyczne dla Nauczycieli Języka Polskiego w kl. V-VIII” 1979/1980, z. 1.
  13. O języku poetyckim w początkach edukacji, „Materiały Metodyczne dla Nauczycieli Języka Polskiego w kl. V-VIII” 1979/1980, z. 2.
  14. Liryka i jej gatunki w szkole, „Materiały Metodyczne dla Nauczycieli Języka Polskiego w kl. V-VIII” 1979/1980, z. 3.
  15. O interpretacjach porównawczych, [w:] Olimpiada Literatury i Języka Polskiego. Założenia, oceny, postulaty, red. T. Kostkiewiczowa i B. Chrząstowska, Warszawa 1980, wyd.II 1988.
  16. Uczeń – olimpijczyk – student czyli o potrzebie samodzielności, „Nurt” 1980, nr 2.
  17. Przed reformą szkolnej polonistyki, „Nurt” 1980, nr 5.
  18. Czy oświata polonistyczna może się odrodzić, „Nurt” 1980, nr 9.
  19. „Teksty” także o szkole „Nurt” 1980, nr 10.
  20. To nie jest ponad siły polskiej inteligencji, „Nurt” 1980, nr 12.
  21. Testament mój”, [w:] Juliusza Słowackiego rym błyskawicowy. Analizy i interpretacje, red. S. Makowski, Warszawa 1980.
  22. O integracji środowisk polonistycznych, „Polonistyka” 1980, nr 4.
  23. Szkolny przymus lektury – ograniczenia i szanse, [w] Sztuka i dorastanie dziecka, red. M. Tyszkowa, Warszawa 1981.
  24. Walka o treść – uporządkowaną, „Polonistyka” 1981, nr 3.
  25. Prawda i „zmyślenie” w początkach edukacji, „Polonistyka” 1981, nr 4.
  26. Kto pracuje nad programowaniem? „Tygodnik Powszechny” 1981, nr 16.
  27. Jeszcze o wartościach: nie zawsze bronią się same, „Literatura” 1981, nr 46.
  28. O pojęciu fikcji literackiej, „Język Polski w Szkole” 1981/82, z. 1.
  29. Wielogłosowość i wieloznaczność literatury (w początkach edukacji), „Polonistyka” 1982, nr 6.
  30. Od wierszyka do wiersza, „Polonistyka” 1983, nr 2.
  31. Pojąć metaforę… Cz. 1.: Z badań nad odbiorem liryki w klasach IV-VI, „Polonistyka” 1983, nr 3.
  32. Pojąć metaforę… Cz. 2.: O kształtowaniu pojęcia… pomysły i eksperymenty, „Polonistyka” 1983, nr 4.
  33. Nasze projekty powstawały w wirze nauczycielskich dyskusji i sporów. Forum Polonistyczne, „Polonistyka” 1983, nr 7.
  34. Kształcenie literackie, w: Nauczanie języka polskiego w klasie IV, Warszawa 1983, wyd.2, 1989.
  35. Propedeutyka lektury. Jak wprowadzać dzieci w świat poezji, [w:] Nauczanie języka polskiego w klasie V, red. B. Chrząstowska, E. Polański, Warszawa 1985.
  36. Kłopot z cieniem… ( O kontekstach biblijnych w lekturze poezji), „W drodze” 1985, nr 11/12.
  37. Przestrzenie i granice „historii literatury” w klasie I liceum, „Polonistyka” 1986, nr 5.
  38. O grotesce. „Akademia Pana Kleksa” w literaturze i filmie, „Polonistyka” 1987, nr 2.
  39. Niedobra cisza, „Tygodnik Powszechny” 1987, nr 38
  40. Vyskum školskiej recepcie poézie, tłum. P. Winczer, w: Čitatelśka recepcia literaturỳ. Studie o zahraničnỳch vỳskumach, Bratislava 1987.
  41. Jak młodzi kochają Jana Pawła II?, „Przewodnik Katolicki” 1987, 7-14 VI.
  42. Szkoła [głos w dyskusji redakcyjnej], „Przewodnik Katolicki” 1988, nr 29.
  43. Przestrzeń [interpretacja wiersza R. Brandstaettera], „Misyjne Drogi” 1988, nr 2.
  44. Węzłowe zagadnienia programowania szkolnego z dydaktyki literatury, [w:] Unowocześnienie procesu dydaktyki. Model dydaktyk szczegółowych. Resortowy Program Badań Podstawowych, t. II, cz. 1: Materiały i opracowanie z 1987 r., red. B. Niemierko, Bydgoszcz 1988.
  45. Czy dzieci lepiej czytają poezję? O realizacji reformy, [w:] Efektywność kształcenia polonistycznego w szkole podstawowej. Materiały z IV Forum Polonistycznego, red. St. Frycie i M. Sobańska, Warszawa 1988.
  46. Pytanie o szkołę; więzi czy więzy społeczne? [współautorzy: A. Lipczyńska, G. Ziółkowska], „Przegląd Powszechny” 1989, z. 9.
  47. Przekład wiedzy o literaturze na język dziecka, [w:] Obszary spotkań dziecka i dorosłego w sztuce, red. M. Tyszkowa i B. Żurakowski, Warszawa‒Poznań 1989.
  48. O rozumieniu utworów literackich (przez dzieci i młodzież), [w:] Edukacja literacka w szkole. Antologia opracowań, cz.3, Teoretyczne problemy szkolnego odbioru literatury, wybór, oprac. W. Dynak, M. Inglot, Wrocław 1989.
  49. Paradoksy obecności Biblii w literaturze współczesnej, „Przegląd Powszechny” 1991, nr 4.
  50. Polonista – swoboda i odpowiedzialność, „Polonistyka” 1991, nr 10.
  51. Literatura i powołanie: o polonistyce – nie tylko w seminariach duchownych, „Tygodnik Powszechny” 1990, nr 46.
  52. Cegła, „Polonistyka” 1992, nr 1.
  53. Sens reformy, „Polonistyka” 1992, nr 9.
  54. Bryki, gotowce i … Glosariusz, „Tygodnik Powszechny” 1992, nr 30.
  55. Po europejsku, „Przewodnik Katolicki” 1992, nr 24.
  56. Nieporozumienia z minimum programowym, „Problemy Oświaty i Wychowania” 1992, nr 4 (Przedruk [w:] „Warsztaty Polonistyczne” 1993, nr 1; Język Polski w Szkole 1993/94, nr 1).
  57. Replika z „obszaru pustynnego”, „Polonistyka” 1993, nr 5.
  58. Szukanie „sposobu na poezję”, „Polonistyka” 1993, nr 9.
  59. Zeitgenössische. [Berlin] Priesterpoesie, „Trigon (Kunst, Wissenschaft und Glaube im Dialog” 1993, nr 3.
  60. Humanistyka szkolna w potrzasku, „Dekada Literacka” 1993, nr 2.
  61. Konformizm?, „Arkusz” 1993, nr 18.
  62. Odpowiedzialność, „Otwarta Szkoła” 1993, nr 5.
  63. Marnotrawić energię?, „Tygodnik Powszechny” 1993, nr 30.
  64. „Rzucone w żywioł ku Tobie”. O poezji Joanna Kulmowej, „W drodze” 1993, nr 10.
  65. A jednak poezja kapłańska, „W drodze” 1994, nr 2.
  66. Dwie tradycje w psalmach Joanny Kulmowej, w: Dziecko i jego światy w poezji dla dzieci, red. U. Chęcińska, Szczecin 1994.
  67. Spotkanie z poetą i kapłanem J. S. Pasierbem, „Zeszyty Karmelitańskie” 1994, nr 2.
  68. Niezwykła lektura – nie przeoczyć! (O debiucie Andrzeja Kalinina), „Polonistyka” 1994, nr 9.
  69. O sztuce edukacji polonistycznej, [w:] Kompetencje szkolnego polonisty. Szkice i artykuły z metodyki, red. B. Chrząstowska, Warszawa 1995.
  70. Polonistyka w szkole. Dylematy pozorne i rzeczywiste, „Polonistyka” 1995, nr 5 (Przedruk [w:] Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów 1995, red. T. Michałowska, Z. Goliński, Z. Jarosiński, Warszawa 1996.)
  71. Obciążenia, „Polonistyka” 1995, nr 5.
  72. Współczesne czytanie poezji w szkole, [w:] Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, Warszawa 1995.
  73. Przerwana reforma oświaty, „Tygodnik Powszechny” 1995, nr 51.
  74. Rozkład materiału?!„Polonistyka” 1996, nr 2.
  75. Program nauczania wykładnią koncepcji pedagogicznej, „Polonistyka” 1996, nr 7.
  76. Osiągnięcia konieczne ‒ kompromis, „Polonistyka” 1996, nr 7.
  77. Czy „austeria” zatonie w niepamięci?, „Przewodnik Katolicki” 1996, nr 51/52.
  78. Reformę czas zacząć…, „Język Polski w Szkole Średniej 1996/97, z. 1 (Przedruk [w:] „Język Polski w Szkole dla klas IV-VIII” 1996/97, nr 1.)
  79. Psalmenumgang in der zeitgenossischen polnischen Dialog, „Trigon (Kunst, Wissenschaft und Glaube im Dialog” 1996, nr 5.
  80. O interpretacji porównawczej – po latach, „Polonistyka” 1997, nr 3.
  81. Mała czy wielka metafora?, „Nowa Polszczyzna” 1997, nr 2.
  82. „Nie mów nikomu językiem Kanaanu…” O świadomości językowej księży-poetów, „Przegląd Powszechny” 1997, nr 4.
  83. Uderz w stół…, „Tygodnik Powszechny” 1997, nr 3.
  84. Znaki tradycji we współczesnej plastyce , „Polonistyka”1998, nr 3.
  85. O humanistyczny wymiar egzaminów, „Polonistyka” 1998, nr 4.
  86. Orędowniczka reformy, „Polonistyka” 1998 nr 5 [dodatek].
  87. „Mickiewicz śpiewał tu natchniony” – pokłosie konkursu, „Polonistyka” 1998, nr 7.
  88. Zeszyt ‒ pamiątka z „epoki Mickiewicza”, „Polonistyka” 1998, nr 7.
  89. O niezależnych inicjatywach w oświacie, „Polonistyka” 1999, nr 1.
  90. „Skoczyć wzwyż…”: przesłanie ks. Janusza St. Pasierba, „Polonistyka” 1999, nr 4.
  91. Jakie gimnazjum?, „Polonistyka” 1999, nr 2.
  92. Konteksty aksjologiczne, „Polonistyka” 1999, nr 5.
  93. Wolność a powinności polonisty w świetle nowych dokumentów programowych, „Polonistyka” 1999, nr 7.
  94. Czy i jak uczyć literatury w liceum?, „Polonistyka” 1999,  nr 8.
  95. O reformie – niepokornie, „Znak” 1999, nr 3.
  96. Czy uniwersytet może pomóc szkole?, „W drodze” 1999,  nr 9.
  97. Jak sprawdzać czytanie symboliczne?, „Polonistyka” 2000, nr 5.
  98. Po co czytać klasykę w gimnazjum?, „Polonistyka” 2000, nr 8.
  99. Matura z gabinetu, „Polonistyka” 2000, nr 10.
  100. Starałam się być wiarygodna [fragm. przemówienia], „Polonistyka” 2000, nr 10.
  101. Zgodny z podstawą programową…, „Polonistyka” 2001, nr 1.
  102. W trosce o awans, „Polonistyka” 2001, nr 7.
  103. Poezja Karola Wojtyły – „sztuką widzenia myśli”, „Polonistyka” 2001, nr 8.
  104. „Zła nie wolno lubić!”, „Nowa Polszczyzna” 2002, nr 4.
  105. Programowanie na studiach podyplomowych, „Polonistyka” 2002, nr 5.
  106. Nowe liceum, „Polonistyka” 2002, nr 6.
  107. Opowiadanie o życiu szczęśliwym (komentarz do Ks. Tobiasza), [w:] Program Verba Sacra11.02, Poznań 2002.
  108. Franz Kafka a „Verba Sacra”, „Polonistyka” 2003, nr 3.
  109. Wiek XIX trwa…, „Polonistyka” 2003, nr 4.
  110. Opis lekcji, „Polonistyka” 2003, nr 9.
  111. Intelektualne podstawy edukacji polonistycznej w liceum, „Nowa Polszczyzna” 2003, nr 4. (Przedruk „Polonistyka” 2004, nr 1).
  112. Reforma w odwrocie ‒ nauczyciel w okowach egzaminacyjnych, „Nowa Polszczyzna” 2003, nr 5.
  113. Poeci o Papieżu-Poecie, [w:] O człowieku w późnej nowoczesności. Jan Paweł II – osoba, życie, pontyfikat, Poznań 2004. (Przedruk [w:] „Piękno na to jest by zachwycało”. Jan Paweł II w kulturze polskiej, Poznań 2004).
  114. Co musi być w tle szkolnego działania polonisty? [współautor: Janusz Waligóra], „Polonistyka” 2004, nr 3.
  115. Płynne granice, zdrowy rozsądek i smak, „Polonistyka” 2004, nr 4.
  116. Polonistyka licealna na zakręcie, „Polonistyka” 2004, nr 6.
  117. Przejrzyste wizje kultury, „Indeks” 2004, nr 4.
  118. Trudne początki, „Polonistyka” 2004, nr 7 [Dodatek nr 1: Matura – egzamin wewnętrzny].
  119. Obywatel Europy. Polskość a europejskość, „Polonistyka” 2004, nr 9 [Dodatek nr 2 – Matura egzamin wewnętrzny].
  120. Biblia jako kontekst w edukacji literackiej, „Msza Święta” 2005, nr 9.
  121. Miłosz czytany w szkole, „Polonistyka” 2005, nr 1.
  122. Czy i jak istnieją wartości w szkolnej edukacji polonistycznej, „Polonistyka” 2005, nr 2.
  123. Jak uczyć rozumienia historyczności w nowym liceum?, „Polonistyka” 2005, nr 7
  124. Biblia w ręku polonisty. „Polonistyka” 2005, nr 8.
  125. Jak uczyć rozumienia historyczności w nowym liceum?, [w:] O historyczności, K. Meller, K. Trybuś, Poznań 2006.
  126. Przed dzwonkiem… Współczesne uwarunkowania i drogowskazy polonistyki szkolnej, [w:] Dzwonek na lekcję polskiego. Nowe treści, tendencje, metody w dydaktyce języka polskiego, I. Masojć, R. Naruniec, Wilno 2006.
  127. Chrząstowska, Sport w nauczaniu polonistycznym, „Polonistyka” 2006, nr 4.
  128. Bokser jako zbawca? [współautorka S. Wysłouch], „Polonistyka” 2006, nr 4.
  129. Kto odpowiada za wyniki matur?, „Polonistyka” 2006, nr 7.
  130. „Polonistyka” otwiera swoje łamy, „Polonistyka” 2007, nr 2.
  131. „Tani podręcznik” czy dobry podręcznik, „Polonistyka” 2007, nr 3.
  132. Herbert w liceum dzisiaj, „Polonistyka” 2007, nr 4.
  133. Kłopot z kanonem w szkole, „Polonistyka” 2007, nr 5.
  134. Nowatorzy do kąta!, „Polonistyka” 2007, nr 8.
  135. Udręki szkolnych polonistów, „Polonistyka” 2008, nr 1
  136. Na skrzyżowaniu kultur i tradycji, „Polonistyka” 2008, nr 2
  137. Trudne piękno w twórczości Jana Pawła II, „Polonistyka”2008, nr 7
  138. „Odetchnij prostym niebem”. O twórczości Andrzeja Borsukiewicza (1918-1942), [w:] Religijność na progu nowoczesności, M. Ołdakowska-Kuflowa i Lech Giemza, Lublin 2010.

Recenzje:

  1. [rec.: B. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1972],[współautor: S. Wysłouch], „Pamiętnik Literacki” 1973, nr 2.
  2. [polemika: B. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1972],[współautor: S. Wysłouch], „Pamiętnik Literacki” 1974, nr 2.
  3. B. Chrząstowska, Pomysłowe inicjacje literackie [recenzja książki A. Baluch, Poezja współczesna w szkole podstawowej, Warszawa 1984], „Studia o Sztuce dla Dziecka” 1988, nr 2.
  4. Zwykły przypadek [recenzja Wyjścia z mroku Ewy Wachowiak], „Przewodnik Katolicki” 1988, nr 29.
  5. Dobry tytuł – To lubię! [recenzja To lubię! Podręcznika do języka polskiego dla klasy IV szkoły podstawowej], „Polonistyka” 1994, nr 9.
  6. Szukajmy pomysłu [recenzja Kształcenia literackiego w szkołach zawodowych w Polsce 1918-1939 Zofii Budrewicz], „Polonistyka” 1995, nr 3.
  7. Błogosławiona wiedza [recenzja Rozmów o Biblii Anny Świderkówny], „Zeszyty Karmelitańskie” 1995, nr 2.
  8. Ciekawe i mądre rozmowy [recenzja Rozmów o Biblii Anny Świderkówny], „Polonistyka” 1995, nr 7.
  9. Co lubić w klasie VI [recenzja podręcznika To lubię! Teksty i zadania dla klasy VI, red. A. Z. Kłakówna, Kraków 1996],  „Język Polski w Szkole dla klas IV-VIII” 1996/97, nr 3.
  10. Podstawy programowe obowiązkowych przedmiotów ogólnokształcących [recenzja,  zwłaszcza fragmentu Edukacja polonistyczna], „Polonistyka” 1998,  nr 5 [dodatek].
  11. Opinia o projekcie „Reformy systemu edukacji”, „Polonistyka” 1998, nr 10
  12. Przyciasny gorset [recenzja], „Polonistyka” 2003, nr 6.
  13. Małe jest piękne [recenzja],  „Polonistyka” 2004, nr 7.
  14. Między przymusem a wolnością [recenzja], „Polonistyka” 2004, nr 3.
  15. Nowoczesna sztuka pisania [recenzja], „Polonistyka” 2006, nr 8.

Dyskusje, wywiady, popularyzacja:

  1. W odpowiedzi Wojciechowi Pasterniakowi, „Pamiętnik Literacki” 1978, nr 2.
  2. „Aby program, podręczniki, nauczyciele odpowiadali sobie poziomem” [zapis dyskusji redakcyjnej prowadzonej i opracowanej przez B. Chrząstowską], „Nurt” 1981, nr 8.
  3. Podsekretarz stanu zatwierdził, „Nurt” 1981, nr 13.
  4. Wartości bronią się same [dyskusja redakcyjna], „Literatura” 1981, nr 41
  5. O negocjacjach w Ministerstwie Oświaty i Wychowania, „Biuletyn Informacyjny Wielkopolskiej Oświaty i Wychowania NSZZ Solidarność” 1981, nr 3.
  6. Pogoń za utopią? [polemika ze S. Bortnowskim], „Gazeta Krakowska” 1981, nr 198.
  7. Solidarność w szkole [wywiad udzielony Marianowi Dźwinelowi], „Solidarność Wielkopolski” 1981, nr 11.
  8. Czy młodzież kocha poezję? [głos w dyskusji redakcyjnej nad książką Z. Urygi Odbiór liryki w klasach maturalnych], „Polonistyka” 1983, nr 3.
  9. W odpowiedzi autorowi „Żywocika”, „Życie Literackie” 1983, 22 X.
  10. W odpowiedzi Waldemarowi Smaszczowi, „Poezja” 1984, nr 2.
  11. Poetyka – jak stosowana? [polemika ze S. Bortnowskim], „Polonistyka” 1984, nr 9/10.
  12. Dydaktyka literatury w szkole podstawowej [sprawozdanie z sesji], „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”, Łódź –Warszawa 1983.
  13. Zbyt łatwe diagnozy, pochopne wnioski (głos w dyskusji), [w:] Efektywność kształcenia polonistycznego w szkole podstawowej. Materiały z IV Forum Polonistycznego, red. St. Frycie i M. Sobańska, Warszawa 1988.
  14. Dziecko zaczyna swój kontakt z kulturą poprzez obraz  (głos w dyskusji), [w:] Efektywność kształcenia polonistycznego w szkole podstawowej. Materiały z IV Forum Polonistycznego, red. St. Frycie i M. Sobańska, Warszawa 1988.
  15. Poeta pomaga człowiekowi jak anioł. O poezji kapłańskiej rozmawiamy z B. Chrząstowską [wywiad], „Słowo Powszechne” 1992.
  16. Literatura polska w szkole [głos w dyskusji redakcyjnej], „Arka” 1993, nr 43.
  17. Przemienić wiedzę w mądrość, „Nasza Rodzina” 1994, nr 2.
  18. Teraz szkoła? [wywiad], „Życie Uniwersyteckie” 1994, nr 12.
  19. W sprawie podręczników odpowiedź nie wprost [odpowiedź na ankietę], „Teksty Drugie” 1995, nr 2.
  20. Książka do myślenia [wywiad], „Megaron” 1996, nr 2.
  21. Dramat w szkole po trzykroć! [wywiad], „Scriptores Scholarum” 1996, nr 11/12.
  22. Szkoła musi być demokratyczna [wywiad], „Gazeta Wyborcza” 1996, 24 VI.
  23. Ręce opadają… [wywiad], „Tygodnik Powszechny” 1996, nr 50.
  24. Skuteczna metodologia [list do redakcji], „Tygodnik Powszechny” 1996, nr 51/52.
  25. W odpowiedzi Bożenie Welter, „Polonistyka” 1997, nr 7.
  26. Wszystko w rękach nauczycieli [dyskusja redakcyjna], „Nowa Polszczyzna” 1998, nr 3.
  27. „Sztuka ma w sobie siłę i moc…” [wywiad], „Nowa Polszczyzna” 2000, nr 4.
  28. Żeby egzaminowanie nie przyniosło szkody… [dyskusja redakcyjna], „Nowa Polszczyzna”  2000, nr 5.
  29. „Wizje i rewizje” [dyskusja redakcyjna], „Polonistyka” 2001, nr 2.
  30. Dydaktyka stara i nowa; „Dyskusję… czas zacząć” [polemika]; Tyłem do frontu; Dwa słowa o wypowiedzi Krzysztofa Konarzewskiego, „Polonistyka” 2003, nr 4.
  31. Modele i funkcje czytanki [recenzja], „Konspekt” 2003, nr 16/17.
  32. O reformie oświaty  i nauczaniu języka polskiego [wywiad], „Konspekt” 2002/2003, nr 13.
  33. Czy historia literatury jest w liceum potrzebna?, [w:] „Uczyć lepiej” 2003, XI-XII.