prof. dr hab. Maria Kwiatkowska-Ratajczak

„Przesytowi mówienia o wartościach towarzyszy częste utożsamienie ich z dogmatyzmem. Sytuację tę uzasadniają konkretne zdarzenie społeczne, kiedy to forsując własne przekonania równocześnie deklaruje się realizację jakiegoś jednego, określonego systemu wartości. Zjawiska te wywołują zainteresowanie co najmniej dwoma kręgami zagadnień. Po pierwsze – czy dogmatyzm wynika z uwarunkowań panujących wewnątrz świata wartości, czy też może przyczyn jego istnienia szukać trzeba poza sferą aksjologii? Po drugie – czy literatura powinna pouczać, czy dydaktyzm jest nieodłącznym przeciwnikiem artyzmu, czy wychowawczy aspekt literatury dla dzieci organicznie łączy się ze swoistą manipulacją bądź jednostronnością? Książka niniejsza jest próbą szukania odpowiedzi na te pytania”.

(fragment Wstępu)


„Tytuł rozprawy – Metodyka konkretu – p r z e c i w s t a w i a s i ę s t e r e o t y p o w i u n i w e r s y t e c k i c h f o r m p r z y g o t o w a n i a z a w o d o w e g o s t u d e n t ó w, opartych na przekazie ogólnych norm i postulatów. […] Zasada nasycania rozważań metodycznych materią konkretnych doświadczeń edukacyjnych studentów oraz obserwacji rzeczywistości szkoły została w rozprawie dobrze wykorzystana w konstrukcji integralnego modelu kształcenia nauczycieli polonistów. To, co w owej konstrukcji wydaje się szczególnie wartościowe, bierze się właśnie z nastawienia Autorki na dydaktyczną empirię, a nie aplikację gotowych formuł teorii pedeutologicznej. Warto przy tym odnotować ś w i e ż o ś ć j e j s p o j r z e n i a n a s t o s u n e k s t u d e n t ó w d o s z k o ł y j a k o t e r e n u w ł a s n e g o d z i a ł a n i a p o l o n i s t y c z n e g o oraz na proces stawania się nauczycielem. […]
Co zaś najistotniejsze – adresatami, których chce przekonać do tez rozprawy, czyni zbiorowość uniwersyteckich polonistów, a nie samych metodyków”.

(z recenzji prof. dra hab. Zenona Urygi)


Autorka przeciwstawia się powszechnej krytyce edukacji szkolnej, a często i akademickiej, co nie oznacza, że nie zauważa mankamentów kształcenia polonistycznego. Przedstawia możliwości wykorzystania w nauczaniu języka polskiego dominującej współcześnie popkultury (cz. I). Łączy prezentację różnorodnych przykładów zrealizowanych w praktyce szkolnej (cz. II) i uniwersyteckiej (cz. III) z ustaleniami teoretycznymi i nowymi metodologiami nauk humanistycznych.
Książka zaprasza do dialogu – z uczniem, studentem, nauczycielem, badaczem. Jak zauważyła w recenzji prof. dr hab. Halina Wiśniewska „została napisana ze swadą, znawstwem zagadnień i – co rzadkie – z emocjonalnym osobistym zaangażowaniem w opisywane eksperymentalne nowości poznańskiego uniwersytetu”.


Wymiana idei. Oba słowa są znaczące: otwierają nas na „nowość”, „inny sens”. Paradoksalnie jednak odsyłają nas także do tego, co „stare”, lecz niekoniecznie „przebrzmiałe”. […]
Zbiór został podzielony na dwie części: Uniwersyteckie przemiany oraz Reorientacje szkolne. Bardzo ściśle połączone zostały z sobą kształcenie akademickie ze szkolnym. […] W tym kontekście pojawiają się ważne słowa: „transfer” i „konwergencja”. Chodzi o związanie idei szkolnych i akademickich, „uczestniczenie w procesie poszukiwania rozwiązań, zbiorowe odkrywanie znaczeń, przenikanie się dawnych i nowych koncepcji”. Dzięki „gotowości do współdziałania” na różnych obszarach (a tę trzeba kształtować i w szkole, i na uniwersytecie), możliwa jest prawdziwa „wymiana idei”, tzn. włączenia ich w proces multidyscyplinarności, wzajemnej użyteczności. […]
Szkice o edukacji polonistycznej są […] refleksją nad nami samymi, naszą obecnością w świecie, jego rozumieniem, otwartością na jego różnorodność.

(z recenzji Mariana Kisiela, Szkoła i uniwersytet, „Śląsk”, nr 9, 2017, s. 75)


[Współredaktorka] Reforma szkolnictwa, wprowadzająca naukę w blokach przedmiotowych, zmusza do szerszego uwzględnienia kontekstów polonistycznej edukacji. Dlatego książka zainteresuje literaturoznawców, metodyków i nauczycieli języka polskiego. Prace metodyczne (części I–III) pokazują, jak kulturowe konteksty wykorzystać w dydaktyce i jak kierować odbiorem dzieła literackiego (części IV–V) mogą stanowić inspirację do poszukiwania nowych rozwiązań metodycznych.


[Współredaktorka] Zróżnicowanie współczesnej kultury i jej złożony charakter wymaga przebudowania myślenia o współczesnej polonistyce szkolnej. […]
Podobno w klasycznej szkole angielskiej novum wprowadzano po piętnastu latach obserwacji (!). Nam przychodzi żyć w nieporównywalnie szybciej upływającym czasie edukacyjnych przemian. Nowe podręczniki w naszej rzeczywistości zrodziły się przede wszystkim w środowisku akademickim i powinno ono doskonalić poświęcony tym pracom model dyskusji, która trwa. Tom Między szkołą a uniwersytetem zostawia na tej drodze cenny ślad w postaci bogatej i zróżnicowanej treści, wnosi też myśl inspirującą dalsze poczynania. Książka powinna wejść do literatury przedmiotu.

(z recenzji dr hab. Barbary Dyduch)


[Współautorka i redaktorka tomu] Jedyna obecnie publikacja o charakterze tak obszernego kompendium wspomagająca proces kształcenia nauczycieli i pozwalająca studentom na wiązanie praktycznych, ćwiczeniowych obserwacji lekcji języka polskiego ze specjalistyczną teorią kształcenia językowego, literackiego i kulturowego. Zaletą publikacji jest wyrazisty i oszczędny dobór treści teoretycznych ujęty w przejrzysty kompozycyjnie sposób.

 


[Współredaktorka] Specjalna papierowa wersja numeru „Polonistyki. Innowacji” (8/2018) dedykowanego redaktor naczelnej dawnej „Polonistyki” Profesor Bożenie Chrząstowskiej z okazji Jubileuszu 90. Urodzin. Tom ma odmienny układ redakcyjny od numeru publikowanego w formie elektronicznej – dodano dział Zachowane w pamięci poświęcony twórczyni poznańskiej szkoły dydaktyki polonistycznej.

Numer w całości do przeczytania: https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pi/issue/view/1264


Dydaktyczna     szkoła    doktorska    pokazuje    efekty   pracy   z doktorantami na   Uniwersytecie  im.  Adama  Mickiewicza  w Poznaniu i Uniwersytecie Kardynała  Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Łączy myślenie o zmianach na uczelniach  z namysłem nad mechanizmami tworzenia teorii  kształcenia akademickiego skupionej wokół trzech pytań: po  co, czego i jak uczyć? Przekonująco dokumentuje, jak organizować kształcenie metodyczne młodych badaczy specjalizujących się w rozmaitych subdyscyplinach humanistycznych. Przedstawione projekty – między innymi językoznawcze, medioznawcze, historycznoliterackie, analityczno-interpretacyjne, ekokrytyczne, feministyczne, filozoficzno-religioznawcze – obrazują drogi łączenia erudycji przedmiotowej ze świadomym budowaniem procesu dydaktycznego niebędącego jedynie powielaniem wcześniejszych doświadczeń studenckich. Publikacja wyprowadzona z uniwersyteckiej praktyki stanowi zarazem odpowiedź na zapisaną w Ustawie 2.0 propozycję tworzenia instytucjonalnych „szkół doktorskich”.

Książka Docenić szkołę. Dydaktyczna teoria i metodyczna praktyka jest spójna, logiczna i konsekwentna, zakorzeniona w imponującej literaturze przedmiotu, odsyła czytelnika do szerokich kontekstów metodologicznych z zakresu wielu dyscyplin (np. literaturoznawstwa, filozofii, psychologii, wiedzy o kulturze, dydaktyki języka polskiego). Konstatacje Autorki są „świeże”, odkrywcze i nowatorskie, zarówno na poziomie egzemplifikacji, jak i nowoczesnych strategii interpretacji tekstów, a nade wszystko – co należy szczególnie wyeksponować – doceniając działania nauczycielskich i uczniowskich praktyk, podejmują trudne kwestie zakorzenienia młodego człowieka we współczesności.

                                                                                         (z recenzji prof. UWr dr hab. Doroty Michułki)

 

 

 

 

 

 

 

[Współredaktorka] Dwutomowa publikacja jest rezultatem IV Kongresu Dydaktyki Polonistycznej (Poznań 20-23 listopada 2019]. Monografia to wielogłosowa szkoła obywatelskiego myślenia. Jej autorki i autorzy zastanawiają się, jak w praktyce szkolnej i akademickiej:

  • wprowadzić młodych ludzi w zasadnicze reguły życia społecznego;
  • pokazywać bogactwo i znaczenie różnic, które nie muszą dzielić, ale mogą siebie wzajemnie wspierać;
  • poszukiwać różnych możliwości porozumienia w sytuacji istnienia nierozwiązanych dawnych problemów;
  • odpowiadać na pojawienie się nowych wyzwań edukacyjnych;
  • włączać narracja tożsamościowe;
  • inspirować działania dydaktyczne będące przestrzenią rewizji i otwierania wyobrażeń o Polsce i polskości;
  • rozpoznawać relacje między patriotyzmem a polonocentryzmem i kosmopolityzmem;
  • obserwować obrazy polskości w kulturze popularnej w mediach;
  • reagować na problemy wielokulturowości i migracji;
  • mówić o obszarach zapomnianych, czyli o tym, co w edukacji polonistycznej się pomija;
  • analizować ideały naukowe i sytuacje kryzysowe w relacjach między szkołą a uniwersytetem.

Publikacje (wybór)

Książki:

  1. Z perspektywy wartości o prozie dla dzieci i młodzieży, Nakom, Poznań 1994.
  2. Metodyka konkretu. O wybranych problemach zawodowego kształcenia nauczycieli polonistów, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2002.
  3. Po stronie praktyki. Szkice z dydaktyki szkolnej i akademickiej, Sorus, Poznań 2013.
  4. Wymiana idei. Szkice dydaktyczne o szkole i uniwersytecie, Wydawnictwo TetraStudio, Poznań 2016.
  5. Docenić szkołę. Dydaktyczna teoria i metodyczna praktyka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2021.

 Redakcja rozpraw naukowych:

  1. Konteksty polonistycznej edukacji, współredakcja S. Wysłouch, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 1999.
  2. Między szkołą a uniwersytetem. Odbiorcy w nowych podręcznikach dla reformującej się szkoły, współredakcja W. Wantuch, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2008.
  3. Chrząstowska, Przedmiot, podmiot i proces. Szkice z metodyki kształcenia polonistycznego, współredakcja W. Wantuch, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań 2009.
  4. Innowacje i metody. Podręcznik akademicki kształcenia polonistycznego, 1 W kręgu teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2011.
  5. Polskie czytanie Wschodu. Kultura – autobiografia – edukacja, współredakcja B. Przymuszała, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2018.
  6. Dydaktyczna strona doktorska, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań 2019.
  7. Lekcja POLSKI(ego), t.1. Narracje tożsamościowe w edukacji polonistycznej i t. 2. Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku , współredakcja K. Koc, M. Kwiatkowska-Ratajczak, M. Wobalis, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2021.

 Redakcja czasopism:

  1. Opracowanie koncepcji i redakcja 21 monograficznych numerów „Polonistyki” –  1996, nr 10; 1998, nr 1; 1998, nr 8; 1999, nr 5; 2000, nr 3; 2000, nr 10; 2001, nr 7; 2001, nr 10; 2002, nr 4; 2003, nr 4; 2004, nr 6; 2005, nr 4; 2006, nr 2; 2007, nr 2; 2007, nr 9; 2008, nr 2; 2008, nr 5; 2009, nr 1; 2009, nr 3; 2010, nr 8; 2011, nr 9.
  2. Opracowanie koncepcji i redakcja 4 numerów „Polonistyki.Innowacji”:
    2015, nr 1; 2015, nr 2; 2016, nr 4; 2018, nr 7; 2018, nr 8, 2020, nr 11, 2020, nr 11 (współredakcja A. Gis); 2021 nr 14, 2022, nr 16; 2023, nr 17.

adres internetowy: http://pressto.amu.edu.pl/index.php/pi

Artykuły i rozprawy:

  1. „Ja mam główkę pełną piosenek”, „Nurt” 1980, nr 8.
  2. Literatura w szkole podstawowej a budowanie wartości humanistycznych, [w:] Wartości literatury dla dzieci i młodzieży, pod red. J. Papuzińskiej, B. Żurakowskiego, PWN, Warszawa–Poznań 1985.
  3. Dzieci a nowa koncepcja nauczania, „Polonistyka” 1987, nr 2.
  4. Co powinny czytać nasze dzieci, „W drodze” 1987, nr 3.
  5. Aksjologia we współczesnej literaturze dla dzieci – próba rekonstrukcji sposobu istnienia i hierarchii wartości, „Studia o Sztuce dla Dziecka” 1988, nr 3.
  6. Pokazywać to, co ważne. Relacje dziecko – dorosły w poezji dla najmłodszych, [w:] Obszary spotkań dziecka i dorosłego w sztuce, pod red. M. Tyszkowej, B. Żurakowskiego, PWN, Warszawa–Poznań 1989.
  7. Czy wykorzystano szansę? O zmianach programowych w zakresie kształcenia literackiego w szkole podstawowej, „Polonistyka” 1990, nr 8.
  8. Dylematy pedagogiczne polonisty, [w:] Polono-Slavica Varsoviensia. Z metodyki literatury i języka polskiego, pod red. R. Handkego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991.
  9. O budowaniu „Drugiej Polski” i odkrywaniu świata wartości – uwagi po lekturze „Kwiatu kalafiora” Małgorzaty Musierowiczowej, „Polonistyka” 1991, nr 8.
  10. Między wyobraźnią, baśnią a mitem – o sferze sacrum w literaturze dla dzieci, „Polonistyka” 1992, nr 7–8.
  11. Jedna opowieść w wielu książkach. O twórczości Małgorzaty Musierowiczowej, „Studia o Sztuce dla Dziecka” 1993, nr 7.
  12. Metodyka konkretu, „Polonistyka” 1993, nr 6.
  13. Poloniści na lekcji matematyki?, „Polonistyka” 1993, nr 8.
  14. Czytać nie czytać? (O wspomnieniach Wandy Kocięckiej), „Polonistyka” 1994, nr 9.
  15. Komu potrzebny patriotyzm? O „Kamieniach na szaniec” A. Kamińskiego, „Ojczyzna-Polszczyzna” 1994, nr 1; przedruk [w:] Kompetencje szkolnego polonisty, pod red. B. Chrząstowskiej, WSiP, Warszawa 1995.
  16. O edukacji elementarnej – wbrew tradycji, „Polonistyka” 1994, nr 7.
  17. Jak skojarzyć personalizm z hipopotamem, czyli o prozie dla dzieci i aksjologii, cz. I – Założenia i perspektywy obserwacji, „Język Polski w Szkole dla klas IV–VIII” 1995/96 z. 3; cz. II – W kręgu literatury i sfery wartości, „Język Polski w Szkole dla klas IV–VIII” 1995/96 z. 4.
  18. Od konspektu do artykułu, „Polonistyka” 1996, nr 2; przedruk [w:] Kompetencje szkolnego polonisty, cz. II, pod red. B. Chrząstowskiej, WSiP, Warszawa 1997.
  19. Świadectwo kryzysu? (szkic o ambiwalencjach w postmodernistycznej filozofii), „Polonistyka” 1998, nr 1.
  20. Szkolne dylematy, „Polonistyka” 1998, nr 3.
  21. Zbiorowy portret pokolenia?, „Polonistyka” 1998, nr 8.
  22. O reformie w kontekście uwag Komisji Europejskiej, „Polonistyka” 1998, nr 10.
  23. Kontekstowe metamorfozy – o związkach metodyki i psychologii, [w:] Konteksty polonistycznej edukacji, pod. red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak i S. Wysłouch, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, Poznań 1998.
  24. Związki praktyki i teorii. O niektórych tendencjach zmian w dydaktyce języka w latach 90., [w:] Silva rerum. Księga poświęcona Profesorowi Markowi Kornaszewskiemu w 70. rocznicę urodzin, pod red. M. Borejszo, S. Mikołajczaka, „Biblioteczka Poznańskich Studiów Polonistycznych. Seria Językoznawcza”, Poznań 1999.
  25. O niektórych uwarunkowaniach zawodowej edukacji nauczycieli, [w:] „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, T. 15. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1786, pod red. E. Polańskiego i Z. Urygi, Katowice 1999.
  26. Potrzeba autentyczności. Trzy literackie obrazy szkoły, [w:] Z uczniem pośrodku. Podmiotowa dydaktyka literatury, języka i kultury, pod red. Z. Budrewiczowej i M. Jędrychowskiej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 1999.
  27. Wzmacnianie pozytywne a „pomnażanie nauki”, „Polonistyka” 2000, nr 2.
  28. Studia podyplomowe – oceny i przeceny, „Polonistyka” 2000, nr 8.
  29. O literackich sporach i edukacji, „Polonistyka” 2001, nr 4.
  30. „Wachsen musst ihr selber…”, [w:] Nachbarschaftsperspektiven. Dialogdreieck Deutschland – Polen – Tschechien, Forum Guardini, Berlin 2001.
  31. O polsko – czesko – niemieckich spotkaniach, „Polonistyka” 2002, nr 4.
  32. Mickiewicz i eduROMy – multimedialne wyzwania szkolnej polonistyki, [w:] Media i edukacja w globalizującym się świecie. Teoria – praktyka – oddziaływanie, red. naukowa Marek Sokołowski, Oficyna Wydawnicza „Kastalia”, Olsztyn 2003, s. 84– 94.
  33. Nowa i dawna dydaktyka polonistyczna, „Polonistyka” 2003, nr 4.
  34. „Lord Jim” – powieść polska czy europejska?, „Polonistyka” 2003, nr 6 (współautor M. Ratajczak).
  35. Czego się spodziewać w liceum po absolwentach gimnazjum, „Nowa Polszczyzna”, 2003, nr 4.
  36. Jak czytać teksty kultury?, „Polonistyka” 2003, nr 9.
  37. Polemiki, spory, prowokacje – starcia pokoleń literackich, „Polonistyka” 2004, nr 7, dodatek nr 1: Matura – egzamin wewnętrzny.
  38. Literatura popularna w edukacji: zagrożenie, potrzeba, konieczność?, [w:] Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja,  pod red. M. Czermińska, S. Gajda, K. Kłosiński, A. Legeżyńska, A. Makowiecki, R. Nycz, Uniwersitas, t.2, Kraków 2005, s. 256–271; skrót artykułu – „Polonistyka” 2005, nr 2.
  39. Nowe książki i stałe problemy. O podręcznikach polonistycznych dla szkoły średniej, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, Poznań 2005, s. 157–173.
  40. Między chorałem rockiem a hip hopem, czyli o niektórych zobowiązaniach szkolnej polonistyki, [w:] Relacje między kulturą wysoką i popularną w literaturze, języku i edukacji, pod red. B. Myrdzik, M. Karwatowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2005, s. 235–245; skrócona wersja pt. Między chorałem rockiem a hip hopem, „Polonistyka” 2005, nr 3.
  41. O tekstach kultury popularnej w podręcznikach szkolnych i praktyce edukacyjnej, [w:] Dzwonek na lekcję polskiego. Nowe treści, tendencje i metody w dydaktyce języka polskiego: Materiały międzynarodowej konferencji naukowo-metodycznej, Wilno 21–22 października 2004 r., pod red. I. Masojć i R. Naruńca, Vilnius, Leidykla VPU, 2005, s.188–202.
  42. Nasz wspólny Konin, „Polonistyka” 2005, nr 4.
  43. Uczyć – poruszyć – zaciekawić, czyli o polonistycznych potyczkach Stanisława Bortnowskiego, „Polonistyka” 2005, nr 7.
  44. Szkoła z tabloidów?, „Polonistyka” 2006, nr 9.
  45. Multimedia i literatura, „Polonistyka” 2007, nr 2.
  46. Dawna kultura i nowe media, „Polonistyka” 2007, nr 6.
  47. Od wiedzy o przeszłości szkoły ku obecnej praktyce nauczania, [w:] „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2007/2008, s. 235‒245.
  48. Mistrz czy nauczyciel? Refleksje o praktyce i teorii kształcenia akademickiego, [w:] Kultura – Język – Edukacja. Dialogi współczesności z tradycją, pod red. B. Gromadzkiej, D. Mrozek, J. Kaniewskiego, Poznań 2008, s. 247–258.
  49. Podręcznik polonistyczny – między teorią a praktyką, [w:] Między szkołą a uniwersytetem. Odbiorcy w nowych podręcznikach dla reformującej się szkoły, pod red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak, W. Wantuch, Poznań 2008, s. 7–15.
  50. Szkoła a popkultura i „brak rdzenia tożsamości”, [w:] Tożsamość na styku kultur, pod red. I. Masojć, R. Naruńca, Wilno 2008, s. 93-106, skrót – „Polonistyka” 2008, nr 2.
  51. Ważna lektura z dyskusyjnego kanonu, „Polonistyka” 2008, nr 3 (dodatek).
  52. Człowiek nauki, człowiek szkoły, [w:] B. Chrząstowska, Przedmiot, podmiot i proces. Szkice z metodyki kształcenia polonistycznego, pod red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak, W. Wantuch, Poznań 2009, s. 7-10; przedruk – „Życie Uniwersyteckie” 2009, nr 3, s. 18–19.
  53. Szkoła i popkultura, czyli o potrzebie przenikania kultur, [w:] Ty, já a oni v jazyce   a v literatuře,  red. P. Mitter, K. Tošková, Ústi nad Labem 2009, s. 343–349; rozwinięciem jest szkic zamieszczony w „Polonistyce” 2009, nr 1.
  54. Arystokracja a świat plebejuszy. O szkole i kabarecie nie tylko Starszych Panów, „Polonistyka” 2009, nr 1.
  55. O pisaniu, nauczaniu i dydaktyce (także akademickiej), „Polonistyka” 2009, nr 5.
  56. Między cogito a dubito. Uczniowskie drogi nie tylko do Różewicza, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia At Didacticam Litterrarum Polonorum et Lingua Polonie Pertinentia I”, Kraków 2010, s. 113–121; skrót – „Polonistyka” 2008, nr 1.
  57. Praktyka i teoria akademickiego kształcenia polonistów – refleksja o dydaktyce na studiach doktoranckich, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia At Didacticam Litterrarum Polonorum et Lingua Polonie Pertinentia II”, Kraków 2010, s. 81-94.
  58. Praktyka i teoria akademickiego kształcenia polonistów – obawy, założenia, przebieg, rezultaty, [w:] Horyzonty polonistyki. W kręgu edukacji, języka, kultury, pod. red. M. Karwatowskiej, M. Latoch-Zielińskiej, I. Morawskiej, Lublin 2010, s. 37–48.
  59. Dawna a nowa dydaktyka polonistyczna, [w:] Innowacje i metody. Podręcznik akademicki kształcenia polonistycznego, t. 1 W kręgu teorii i praktyki, pod red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak, Poznań 2011, s. 29–45.
  60. Psychologiczne źródła wiedzy o uczniu, [w:] Innowacje i metody. Podręcznik akademicki kształcenia polonistycznego, t. 1 W kręgu teorii i praktyki, pod red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak, Poznań 2011, s. 77–94.
  61. Wymiary przedmiotu, [w:] Innowacje i metody. Podręcznik akademicki kształcenia polonistycznego, t. 1 W kręgu teorii i praktyki, pod red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak, Poznań 2011, s. 221–236.
  62. Metody, [w:] Innowacje i metody. Podręcznik akademicki kształcenia polonistycznego, t. 1 W kręgu teorii i praktyki, pod red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak, Poznań 2011, s. 353-383.
  63. Projektowanie lekcji, [w:] Innowacje i metody. Podręcznik akademicki kształcenia polonistycznego, t. 1 W kręgu teorii i praktyki, pod red. M. Kwiatkowskiej-Ratajczak, Poznań 2011, s. 403-416.
  64. O szkolnym odkrywaniu świata wartości (nie tylko Władysława Reymonta), [w:] O wartościach i wartościowaniu. Historia – literatura – edukacja, pod red. M. Karwatowskiej, A. Siwica, Chełm 2012, s. 225-240; fragmenty – „Polonistyka” 2011, nr 9.
  65. Metodyka doktorancka – między tradycją akademicką a współczesną komunikacją edukacyjną, [w:] Komunikacja.Tradycja i innowacje, red. M. Karwatowska, A. Siwiec, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, Uniwersytet Marie Curie Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Chełm, 2013, s. 523–533.
  66. Innowacyjność kształcenia dydaktycznego doktorantów – problemy i perspektywy, [w:] Nowoczesność w polonistycznej edukacji, red. A. Pilch, M. Trysińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2013, s. 87–98.
  67. Między rzemiosłem a zawodową kreacyjnością, czyli o roli polonistyki „praktycznej”, [w:] Przez praktyki do praktyki. W stronę innowacyjności w kształceniu nauczycieli, Cz. 1, red. I. Morawska, M. Latoch-Zielińska, B. Jarosz, M. Ausz, UMCS , Lublin, 2014, s. 61-71.
  68. Między dydaktyką szkolną a akademicką – obrazki z praktyki i teorii, [w:] Polonistyka dziś – kształcenie dla jutra, t. 1–3, red. K. Biedrzycki, W. Bobiński, A. Janus-Sitarz i R. Przybylska, Wydawnictwo TAiWPN UNIVERSITAS, Kraków, 2014, s. 83–93.
  69. Między uczniem a metodą, czyli o edukacyjnych konsekwencjach kulturowej aktywności gimnazjalistów, „Polonistyka.Innowacje”, 2015, nr 2, s. 13–34, adres internetowy: http://pressto.amu.edu.pl/index.php/pi
  70. O edukacji regionalnej, pamięci aktywnej i niegenialnej twórczości, [w:] Tożsamość na styku kultur. T.3., red. Irena Macojć, Henryka Sokołowska, Litewski Uniwersytet Edukologiczny, Wilno 2016, s. 304–313.
  71. Dydaktyka akademicka w dobie literatury konwergencji, [w:] Edukacja polonistyczna jako zobowiązanie. Powszechność i elitarność polonistyki, t.1., red. E. Jaskółowa, D. Krzyżyk, B. Niesporek‑Szamburska, M. Wójcik-Dudek, przy współpracy D. Jagodzińskiej i A. Zok-Smoły, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2016, s. 125–138.
  72. Między gadziami a Cyganami – edukacyjne możliwości łagodzenia stereotypów i podejmowania dialogu międzykulturowego, [w:] Edukacja polonistyczna metamorfozy kontekstów i metod, pod red. M. Karwatowskiej, L. Tymiakina, UMCS, Lublin 2017, s. 77–85.
  73. Pożegnanie Wiesi, „Polonistyka.Innowacje” 2017, nr 5, adres internetowy: http://pressto.amu.edu.pl/index.php/pi
  74. Edukacja polonistyczna w perspektywie najnowszych przemian. Dyskusja panelowa, w: Edukacja polonistyczna metamorfozy kontekstów i metod, pod red. M. Karwatowskiej, L. Tymiakina, UMCS, Lublin 2017, s. 21-23, 25-28, 36-38.
  75. Między gadziami a Cyganami – edukacyjne możliwości łagodzenia stereotypów i podejmowania dialogu międzykulturowego, w: Edukacja polonistyczna metamorfozy kontekstów i metod, pod red. M. Karwatowskiej, L. Tymiakina, UMCS, Lublin 2017, s. 77- 85.
  76. Literackie lekcje myślenia i wyobraźni,”Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze”, 2017, nr 6, s. 285-292.
  77. „Kulturowe DNA” – permanentna zmiana i polonistyczne praktyki inicjacyjne, „Polonistyka.Innowacje” 2018, nr 7, adres internetowy: http://pressto.amu.edu.pl/index.php/pi
  78. SwoiObcy – teoria romologiczna i konsekwencje (także edukacyjne) pomieszania kultur, w: Istnieć w kulturze, istnieć w kulturach, pod red. A. Rypel, D. Jastrzębskiej-Golonki, Bydgoszcz 2018, s. 39-48.
  79. O roli uniwersyteckich mistrzów, dydaktyce i świecie wartości, [w:] Fantastyka – Pajdologia – Dydaktyka, pod red. R. Kochanowicza i A. Gis, Poznań 2018, s. 9-21.
  80. Kulturowe DNA – permanentna zmiana i polonistyczne praktyki inicjacyjne, [w:] Polonistyka i świat wartości. Edukacja polonistyczna jako wartość, pod red. M. Marzec-Jóźwickiej, A. Karczewskiej, S.J. Żurka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2019, s. 59-69.
  81. Jeden uczeń, dwie szkoły – refleksje o edukacji w Polsce i poza jej granicami, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia at Didacticam Litterrarum Polonorum et Lingua Polonie Pertinentia”, 2019, nr 10, s. 28-38.
  82.  Polonistyczny regres, czyli o projektowanej dydaktyce polonistycznej, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” 2020, nr 29, s. 9-25. https://doi.org/10.31261/TPDJP.2020.29.01
  83.  One student, two schools – about the problems of combining education in Poland and abroad zamieszczona zostanie w „FILOTEKNOS Literatura dziecięca – mediacja kulturowa – antropologia dzieciństwa / Children’s Literature – Cultural Mediation – Anthropology of Childhood”, „Figures of Memory”, red. Garcia-Gozales, D. Michułka, M. Świetlicki, 2021, nr 11, s. 329-340.
  84.  „Kulturowe DNA” – w czasach pandemii, w: „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia at Didacticam Litterrarum Polonorum et Lingua Polonie Pertinentia”, pod red. Pławeckiej, M. Sporka, 2021, nr 12, s. 5-18.
  85.  Zakryte – odkryte. O związkach akademickich praktyk badawczych i szkolnych doświadczeniach poznawania nie tylko lokalności, w: Tożsamość na styku kultur, t.4, pod red. I. Masojć, H. Sokołowskiej, Kraków 2021, s. 27-42.
  86.  Jak Wokulski dotarł do Poznania. Uczniowskie odkrywanie „Lalki” nie tylko w czasach pandemii, w: (Re)konstrukcje edukacji humanistycznej XXI wieku, pod red. D. Michułki, K. Bakuły, Wrocław 2022, s. 149-164.
  87.  Stare obrazy i  nowe fotografie a dydaktyczne ożywianie także kulturowego archiwum, w; Międzyliteratura jako przestrzeń dialogu, pod red. A. Włodarczyk, S. Borowicza, K. Wawer, Kraków 2022, s. 319-341.
  88. Dydaktyka humanistyczna – między solidarnością a sprzeciwem, w: „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Sectio N – Educatio Nova”, Lublin 2023, nr 8, s. 63-74.
  89. O dydaktyce i pożytkach płynących z pewnej niebezpiecznej sprawności, w: „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Sectio N – Educatio Nova”, Lublin 2023, nr 8, s. 75-84.

Recenzje prac naukowych i omówienia krytyczne tekstów literackich oraz publikacji adresowanych do szkoły:

  1. Problemy odbioru literatury przez dzieci, „Polonistyka” 1983, nr 3 [rec. E. Guttmejer, Rozumienie pojęć symbolicznych przez dzieci z klas III–V, PWN, Warszawa 1982].
  2. Nowy pomysł i stary Andersen, „Przewodnik Katolicki” 1990.
  3. U progu edukacji literackiej, „Polonistyka” 1994, nr 9 [rec. Księga Domu. Wybór wierszy rodzinnych, wybór A. Onichimowska, E. Prządka, ilustracje K. Lipka Sztarbałło, Podsiedlik-Raniowski i Spółka,1993).
  4. Jedna czy dwie polonistyki? Dyskusja o edukacji na Zjeździe Polonistów, [w:] Zjazd Polonistów 1995, pod red. T. Michałowskiej, Z. Golińskiego, Z. Jarosińskiego, IBL, Warszawa 1996.
  5. Czas refleksji, „Polonistyka” 1997, nr 3 [rec. Z. Uryga, Godziny polskiego. Z zagadnień kształcenia literackiego, PWN, Warszawa–Kraków 1996].
  6. Nauka czytania i odpowiedzialności, „Polonistyka” 1999, nr 2 [rec. A. Rosa, Lektura i nauczanie zindywidualizowane. Koncepcja podręcznika kartkowego na przykładzie epiki, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1998].
  7. Mickiewicz – almanach multimedialny, „Informatyka dla Szkoły” 1999, nr 3 [rec. programu komputerowego przygotowanego przez Wydawnictwo Dolnośląskie i VULCAN MEDIA pod naukową redakcją M. Ursela, we współpracy m.in. z J. Łukasiewiczem, W. Suleją, M. Komzą, K. Bockenheim].
  8. Działanie „pełne myślenia”, „Polonistyka” 2000, nr 2 [rec. B. D. Gołębniak, Zmiany edukacji nauczycieli. Wiedza – biegłość – refleksyjność, Wydawnictwo EDYTOR s.c., Toruń–Poznań 1998].
  9. Kapuściński w lekturze szkolnej, „Polonistyka” 2008, nr 6 [rec. K. Koc, Czytanie świata. Reportaże Ryszarda Kapuścińskiego w edukacji polonistycznej, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2007].
  10. Dyskurs edukacyjny, czyli o „praktykowaniu” współczesnych teorii interpretacji, „Przestrzenie Teorii” 2010, nr 13, s. 328–337 [rec. A. Janus-Sitarz, Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze. O praktykach czytania literatury w szkole. Konstatacje. Oceny. Propozycje, Universitas, Kraków 2009].
  11. Miasto z całej Polski najsłynniejsze, „Polonistyka” 2010, nr 6 [rec. Kraków mityczny. Motywy, wątki, obrazy w utworach dla dzieci i młodzieży, A. Baluch, M. Chrobak, M. Rogoża, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2009].
  12. Literackie lekcje myślenia i wyobraźni, „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze”, 2017, nr 6, s. 285-292 [rec. K. Kuczyńska-Koschany, Skąd się bierze lekcja polskiego? Scenariusze, pomysły, konteksty, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016].

 Publikacje popularyzatorskie:

  1. Oryginalna promocja podręcznika, „Polonistyka” 1994, nr 5 [Z. A. Kłakówna, Sztuka pisania. Ćwiczenia redakcyjne dla klas IV–VI. Zeszyt ucznia. Metodyczny podręcznik nauczyciela, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 1993].
  2. Głosy o kanonie, „Polonistyka” 1996, nr 3.
  3. Głosy o kształceniu językowym, „Polonistyka” 1996, nr 4.
  4. Sprawozdanie. Komisja Edukacji Szkolnej i Akademickiej o Podstawie programowej języka polskiego, „Polonistyka” 1997, nr 3, dodatek specjalny.
  5. Student i profesor w kulturze gorącej, „Życie Uniwersyteckie” 2002, nr 7/8.
  6. Polonistyczna część projektu podstawy programowej, „Nowa Polszczyzna” 2008, nr 2, s. 14–15.
  7. „Jestem rodowitą koninianką”, [w:] VI Zjazd Wychowanków i Absolwentów Liceum im. Tadeusza Kościuszki. W 145 rocznicę powstania szkoły średniej i w 40 rocznicę I Zjazdu, pod red. E. Wiktorskiej i innych, Konin 2008 (brak roku wydania), s. 186–190.
  8. O czytaniu i pamięci aktywnej, [w:] XXIX Ogólnopolski Konkurs Poetycki Milowy Słup, Konin 2009, s. 8-10; przedruk – „Koniniana” 2009, nr 11, s. s. 23(III). Miesięcznik Towarzystwa Przyjaciół Konina. Dodatek do „Przeglądu Konińskiego”, listopad 2009.
  9. Opisywanie świata, poznawanie siebie, [w:] XXXI Ogólnopolski Konkurs Poetycki Milowy Słup, Konin 2011, s. 8-10; przedruk – „Koniniana” 2011, nr 11, s. s. 23(III). Miesięcznik Towarzystwa Przyjaciół Konina. Dodatek do „Przeglądu Konińskiego”, listopad 2011.
  10. Sprawa nie tylko polonistów, „Życie Uniwersyteckie”, 2013, nr 12.
  11. Vivat, vivat, vivat… Jubileusz 60-lecia Katedry Dydaktyki, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” 2019, t. 28, s. 145-146.
  12. Pracownia współmyślenia, „Uczyć lepiej” 2019/2020, nr 3, s. 2-3.

Wywiady, panele:

  1. Przekreślić czy ożywić reformę?, „Polonistyka” 2005, nr 7 – tu głos w dyskusji, zob. s. 34–35; tu zob. też – Stanowisko w sprawie projektu Podstawy programowej z zakresu języka polskiego (we współpracy z W. Wantuch), s. 43–46.
  2. Maszyneria na chodzie. O historii literatury na uniwersytecie i w szkole – rozmowa Sławomira Żurka z prof. Marią Kwiatkowską-Ratajczak (UAM), „Zeszyty Szkolne” 2007, nr 2.
  3. O dorastaniu naszych uczniów, czyli rozmowa z profesor UAM Marią Kwiatkowską-Ratajczak. Wywiady Stanisława Sroczyńskiego, KONINIANA, „Przegląd Koniński” 20–26 maja 2008, s. 29 (III).
  4. „Abyśmy byli uczniami do końca życia”. Z Marią Kwiatkowską-Ratajczak rozmawia Bożena Chojnacka, polonijny portal internetowy w Nowym Jorku – dobrapolskaszkola.com – wywiad zamieszczony 29. 06. 2013.
  5. Edukacja polonistyczna w perspektywie najnowszych przemian. Dyskusja panelowa, [w:] Edukacja polonistyczna metamorfozy kontekstów i metod, pod red. M. Karwatowskiej, L. Tymiakina, UMCS, Lublin 2017, s. 21–23, 25–28, 36–38; przedruk [w:] „Innowacje”, 2016, nr 4, adres internetowy: http://pressto.amu.edu.pl/index.php/pi
  6. Solidarne być albo nie być w edukacyjnej przestrzeni, panel dyskusyjny z udziałem: Anny Janus-Sitarz, Ewy Jaskółowej, Marii Kwiatkowska-Ratajczak, Małgorzaty Latoch-Zielińskiej. Prowadzenie: Grażyna Tomaszewska, Dariusz Szczukowski, „Polonistyka. Innowacje” 2023, nr 17, s. 165-186. https://doi.org/10.14746/pi.2023.17.14